O Colexio de Nosa Señora da Antiga é tamén coñecido como o Colexio do Cardeal (polo seu fundador) ou Colexio da Compañía (polos seus rexedores ata 1776) e alcumado popularmente como o Escorial galego pola magnitude do edificio. Foi construído entre finais do século XVI e principios do XVII, baixo o patrocinio do cardeal Rodrigo de Castro para que, rexentado pola Compañía de Xesús, servira para a educación da bisbarra e de toda Galicia. Dende o ano 1873 o colexio é dirixido polos Pais Escolapios, aínda que recentemente rehabilitouse o seu antigo título de Real Colexio de Nosa Señora da Antiga.

O conxunto monumental, situado nunha gran planicie no centro de Monforte, está formado polo edificio do colexio coa fachada de estilo renacentista herreriano, a igrexa de Nosa Señora da Antiga, o claustro e o museo. A igrexa alberga importantes obras de arte das que destaca o retablo maior feito en madeira de nogueira por Francisco de Moure a comezos do século XVII, o Cristo en mármore de Valerio Cioli, regalo de Felipe II ao cardeal, e a estatua do cardeal Rodrigo de Castro fundida en bronce, obra do escultor Xoán de Boloña.

A pinacoteca está instalada na antiga sancristía. As súas maiores xoias son dous óleos de Domenikos Theotocopoulos El Greco e cinco táboas de Andrea del Sarto. Conta ademais cunha pequena colección de pezas doadas polo cardeal entre as que cómpre destacar as valiosas pezas bibliográficas, a documentación e unha colección arqueolóxica.